Istarske rieke
Istarske rieke (Raša, Mirna, Dragonja, ponorska Pazinčica i ini manji pritoci): - Istarskim poluotokom teku 4 rieke s više pritoka: Mirna, Raša i Dragonja, ter na sredini Istre ponornica Pazinčica. Najduža je istarska rijeka na zapadu Mirna 53 km duga s ušćem kod Novigrada. Ostale razmjerno kraće rieke u Istri su još Raša na iztoku poluotoka i Dragonja na sjeverozapadu uz slovensku granicu.
Manje su ine istarske rječice: ponornica Pazinčica u srednjoj Istri, pa Butoniga kao pritok najveće Mirne, ter Boljunčica kao pritok Raše, uz još desetak manjih potoka. Kanjonska strmo-stjenovita korita uz ponornicu Pazinčicu, još imaju u gornjemu klisurastom tieku rieka Mirna, ter Raša u donjemu stjenovitom tieku prama morskom ušću tipa kanjonskog riasa. Zamalo jedina tipska aluvialna rieka u Istri nalik većini inih europskih rieka je Dragonja, jer ova većinom teče kroz nekrški fliš na sjeverozapadu poluotoka.
Sadržaj
Istarske ponornice
Ponornica ili podzemna rieka je izraziti i tipični kraški vodotok, koji bar dielom ili većinom teče ispod karbonatnog tla (vapnenci, dolomiti i slično), kroz osebujni kraški sustav podzemne cirkulacije. Podzemne rieke ponornice su jedna od najvažnijih i tipskih prirodnih pojava u karbonatnom krasu, jer njihovim radom tj. kemijskim otapanjem vapnenca i dolomita uglavnom nastaju podzemne špilje kao glavna značajka kraškog reljefa.
Takve su ponornice tipične i česte u dinarskom Krasu, gdje čine većinu tokova svježe vode. Ponornice su osobito važne za hidrologiju krasa, jer isti vodeni tiek inače spaja u zajedničku cjelinu više reljefom razdvojenih područja. Time ponornice hidrološki povezuju naizgled zemljopisno odvojena područja kroz jedinstveni podzemni sliv. Najpoznatije tipske ponornice u hrvatskom krasu jesu Mrežnica, Dobra, Lika, Gacka, Krbava, Otuča-Krupa, Pazinčica, dubrovačka Ombla i dr.
Prostrani vapnenački kras jugozapadnih Dinarida u južnoj Sloveniji, Hrvatskoj, BiH i Crnoj Gori je u Europi najbogatije i tipično kraško područje s preko stotinu većih podzemnih rijeka i rječica ponornica, ne računajući tu još i više stotina manjih ponorničkih potoka i potočića. Samo u Hrvatskoj podzemno teče bar šezdesetak ponornica po čemu je medju prvima na svijetu, a najviše je njih u Lici, Kordunu i dalmatinskoj Zagori. Glavne istarske rieke Raša, Mirna i Dragonja koje dielom teku i kroz fliš, uglavnom nisu ponornice. Medjutim postoji u Istri još desetak manjih ponorničkih potoka i potočića, od kojih je razmjerno najveća i najpoznatija rječica Pazinčica:
Pazinčica
Pazinčica je rječica ponornica iz središnje Istre u zapadnoj Hrvatskoj (Istarska županija). Pazičica izvire od tri potoka: Lipa, Rakov potok i Borutski potok, koji se kod Cerovlja spajaju u jednu rječicu. Pazinčica ponire u velebnu Pazinsku jamu u gradu Pazinu i ovaj kraški ponor rječice Pazinčice je jedinstveni spomenik prirode. Na Pazinčici je nekoć ranije bilo mnogo mlinova-vodenica.
Na gornjem tieku Pazinčice se nalazi vodopad Zarečki krov. Zarečki krov je prostrana pećina koja podsjeća na krov iznad koje rječica Pazinčica u svom koritu stvara desetak metara visok vodopad i jezero, što je uz Pazinsku jamu jedna od najzanimljivijih prirodnih atrakcija u dolini Pazinčice. Taj slap i pećina leže 3 km uzvodno od Pazina prama Cerovlju u Istri. Tiekom ljetnih mjeseci Pazinjani tu nalaze mjesto za kupanje i osvježenje. Okolne stiene su kao uredjeni penjački smjerovi cienjeni medju penjačima.
Limski kanal
Limski kanal je duboki kanjonski zaljev na zapadnoj obali Istre izmedju Vrsara i Rovinja. Nastao je kao rias (potopljeno riečno ušće) rijeke Pazinčice koja danas ponire u Pazinskoj jami kod Pazina, a u prošlosti se površinski ulievala u more u Limskom kanalu slično kao danas u Dalmaciji rječna ušća Krke i Zrmanje. U staro korito Pazinčice je s postglacialnim dizanjem mora prodrlo more i tako je nastao današnji kanjonski zaljev, pa on nije fjord kao što se često pogrešno navodi u našoj turističkoj promičbi (fjord je uži duboki zaljev nastao radom ledenjaka). Limski zaljev je značajno uzgajalište školjaka. Ime mu dolazi od latinske rieči limes = granica, jer je u rimsko doba odatle počinjala granica izmedju provincija Italije i Dalmacije.
Mirna i Butoniga
Rieka Mirna (talij. Fiume Quieto, klasična-lat. Ningus) je primorska rieka u zapadnoj Hrvatskoj na zapadnom dielu Istre, kao najveća istarska rieka. Površina slieva Mirne je oko 403 km², dužina riečnog korita je 52,8 km i prosječni protok vode joj iznosi 16m³/sec, a izvire na sjeveru Istre kod sela Hum u Ćićariji pod brdom Gradec (455 m). Ona se u gornjem tieku od Buzeta do Istarskih toplica probija na jug kroz stjenoviti kanjon, a potom dalje nizvodno teče na zapad - sada kao umjetni kanal širom dolinom do močvarnog ušća kod Novigrada.
Na izvorištu u Ćičariji gornja Mirna nastaje iz 2 gorska potoka: desni tj. iztočni je potok Draga, a lievi ili sjeverozapadni je Ričica, koji se spajaju jugoiztočno od grada Buzeta u zajedničku rieku Mirnu. Potom od Buzeta do Motovuna, Mirna vijugavo teče spram jugozapada kroz strmi klisurasti kanjon sve do Istarskih Toplica, gdje ulazi u ravnu aluvijsku dolinu. Od tih toplica do Motovuna rieka Mirna teče uz veliku Motovunsku šumu najvećih hrastova u Istri.
Dalje od Motovuna do mora Mirna teče uglavnom na zapad i tu je odnedavna kanalizirana u ravno korito dužine 12 km, jer je ranije zimi i ujesen stvarala poplave. U tomu donjem kanalskom tieku je voda Mirne povremeno poluslana, jer u doba plime more prodire uzvodno. Mirna se ulieva u Jadransko more na zapadnoj obali Istre oko 3km južnije od istarskog Novigrada, a okolica ušća je poluslana močvara. Najveći lievi tj. jugoiztočni pritok Mirne je rječica Butoniga (tal. Botonega) koja utječe u Mirnu kroz Motovunsku šumu, a manji desni pritok od sjevera je potok Brašana.
Prirodna znamenitost u dolini Mirne je velika Motovunska šuma hrastova lužnjaka i jasena na sastavcima Mirne i Butonige, gdje rastu najveća istarska stabla lužnjaka, briestova i jasena. Ova je slična hrastovim šumama Slavonije i jedinstvena je na primorju uz Jadran, gdje u njoj raste i skupocjeni crni tartuf. Pri cestogradnji Istarskog Ipsilona je preko te doline izgradjen most dug preko 1km, a niže na ušću se nalazi i stariji most Antenal, koji su mostovi najznačajniji za promet izmedju Italije i južne Istre. Mirna teče uz gradove Buzet, Motovun i Novigrad.
Raša i Boljunčica
Raša (latin.& talij. Arsia, Labin-cakavizam: Rasja) je rieka u zapadnoj Hrvatskoj, na iztočnom dielu Istre i dvostruko je kraća od zapadnije Mirne. Geopolitički je ranije Raša dugo bila važna i dosta poznata, jer je u klasičnoj antiki tu spram Istre (Histria) započinjala sjevernojadranska pokrajina Liburnia i rimski Illyricum, dok je potom u srednjem vieku po Raši većinom išla zapadna granica Kraljevine Hrvatske u doba Trpimirovića i Arpadovića.
Raša izvire nad Čepić-poljem podno jugozapadne Učke i teče uz gradove Plomin i Raša, pa odatle ide kroz močvarno polje (tj. ranije jezero Čepić). U srednjem tieku prima kao pritok rječicu Boljunčica. Nakon 23 km ukupnog tieka, rieka Raša utječe u Kvarner na jugoiztoku Istre u Raškom zaljevu, izmedju obalnog sela Karnica i samostana Sv.Trojica. Raša ima složeni sliv s najvećim desnim pritokom Boljunčica, pa manji Tupeljski i Veli potok.
Raša od Učke prvo teče na jug, pa u Čepiću zakreće na zapad i nakon sastavka s Boljunčicom opet ide na jug kanjonskom kamenom dolinom dugom 15 km do mora, gdje ima par starih vodenica. U najdonjem tieku uz Raški zaljev tj. domaće-čakavski Raška Draga je donja Raša plovna za manje brodove i u tomu donjem dielu joj je, zbog povremenih prilieva morske plime voda manjeviše boćata (poluslana).
Rieka Dragonja
Dragonja (talij. Dragogna, klasično-latin. Aquilis) je primorska pogranična rieka sjeverne Istre koja izvire u južnoj Sloveniji. Teče sjeverozapadnom Istrom, većinom kao granična rječica izmedju Hrvatske i Slovenije, pa se ulieva u Piranski zaljev. Duga je 28 km i većim dielom svoga tieka tvori prirodnu granicu izmedju zapadne Hrvatske i južne Slovenije. Površina sliva joj iznosi 95,6 km2. Dragonja ima 18 desnih pritoka iz Slovenije i 13 lievih iz hrvatske Istre, uglavnom manjih potoka.
Dragonja izvire ispod slovenskog sela Popeter, a sama rieka nastaje spajanjem više potoka medju flišnim brdima kod Gračišča. Izprva u Sloveniji teče jugozapadno, pa duž hrvatske granice na zapad i nizvodno spram ušća promieni smjer na sjeverozapad. Dragonja ima kišni riečni režim, pa ljeti često presuši, a u kišno doba jesen/zima joj vodostaj naglo naraste pa se nizvodno izlieva izvan korita. Dragonja je većim dielom korita dublje urezana u mekane flišne podloge i uglavnom nema kamenitih kraških obala, pa je ova zamalo jedina medju istarskim riekama razmjerno sličnija većini inih europskih rieka.
Zbog trošenja mekih laporastih naslaga su u gornjemu i srednjem tieku Dragonje nastali slapići kaskadnog tipa, pa rijeka sadrži brojne brzice, virove i šljunčare. Poznati su manji slapovi Škrlim na pritoku Pasjoku i na potoku Supotu pod Koštabonom. U donjem tieku do ušća je Dragonja naknadno preusmjerena spram zapada u umjetno korito bivšeg potoka Sv. Odorika, dok po staromu glavnom koritu (koji je izvorna granica Hrvatska-Slovenija), sad u more utječe desni pritok Drnica. Dragonja je bogata raznom ribom npr. pastrva, cipal, jegulja, itd.
Abstract
Peninsular rivers of Istria (Mirna, Raša, Dragonja, and sinking Pazinčica): - The main rivers in Istria peninsula of northermost Adriatic is the larger Mirna river (classical Ningus) flowing to its western seashore, and others minor ones as Raša (clas. Arsia) going to SE. shore, Dragonja at NW. shore, and the sinking Pazinčica in the calcareous karst of central peninsula.
Poveznice
Reference
Almost original compilation available by GNU license, partly enlarged from WikiSlavia and Wikinfo.
