Brižinski listići 1.-3.

Brižinski listići 1.- 3. (najraniji srednjovjeki rukopisi slični kajkavici i ekavskoj čakavici): Brižinski listići (Freising manuscripts) su najstariji očuvani dokumenti pisani latinicom na nekomu od slavenskih jezika. Jugoslavisti ih često ističu kao primjer panonsko-slovenske redakcije staroslavenskog jezika. Nastali su izmedju 972. i 1039. godine, najverojatnije u dolini rijeke Molna, danas na ozemlju Koruške u Austriji. Svoj naziv su dobili po okružju Freising, jer su ih bavarski bibliotekari pronašli u zbirki pergamenata koja je 1803. stigla iz Freisinga. Freising je na neke slavenske jezike (slovenski, bugarski, ruski...) prepisan kao Brižinj, pa se ovi dokumenti na slavenskim jezicima još nazivaju Brižinski spomenici (latin. Monumenta Frisingensia, njem. Freisinger Denkmäler, engl. Freising folia, Freising fragments, sloven. Brižinski rokopisi ili Brižinski spomeniki, hrv. Brižinski listići ili Frižinski rukopisi).

Ovi su latinični slavenski tekstovi približno istodobni s najranijim slavenskima iz Balkana na okrugloj glagoljici. Pri upisu tih ranoslavenskih tekstova je uporabljen starinski tip latinice koja se upotrebljavala nakon vladavine Karla Velikog, što se naziva karolinška minuscula rabljena u doba franačke dinastie Karolinga. Ovi su rukopisi kao najraniji slavenski na latinici, podjednako važni kao početak zapadne pismenost kod ranih Slovenaca kao i kod starih Hrvata. Po sadržaju su to kršćanske molitve i crkvene propovijedi, gdje se dio sadržaja u raznim rukopisima ponavljaju, pa to ujedno olakšava njihove jezične poredbe, koje pokazuju kako se rukopis pod rednim brojem 1. vidljivo razlikuje od ina dva medjusobno sličnija i možda pisana od istog pisara.

Summary

The Freising manuscripts no. I-III (also Freising folia, Freising fragments, or Freising monuments; German: Freisinger Denkmäler, Latin: Monumenta Frisingensia, Slovene: Brižinski spomeniki or Brižinski rokopisi, Croat: Brižinski listići) are the first Latin-script continuous text in a Slavic language and the oldest document in Slovene. The manuscripts were found bound into a Latin codex (manuscript book). Four parchment leaves and a further quarter of a page have been preserved. They consist of three texts in the oldest Slovene dialect. Linguistic, stylistic and contextual analyses reveal that these are church texts of careful composition and literary form. The precise date of the origin of the Freising Manuscripts cannot be exactly determined; the original text was probably written in the 9th century.

In this liturgic and homiletic manuscript, three Slovene records were found and this miscellany was probably an episcopal manual (pontificals). The Freising Manuscripts in it were created between 972 and 1039, most likely before 1000. The main support for this dating is the writing, which was used in the centuries after Charlemagne and is named Carolingian minuscule. During the time of the writing of the two manuscripts (sermons on sin and repentance, a confessional form), Bishop Abraham was active (from 957 to 994) in Freising. It is believed that the manuscripts were written in the Möll River Valley in Carinthia. For this reason some linguists (e.g. Jernej Kopitar and Rajko Nahtigal) linked Abraham closely to the origin of the Freising Manuscripts and even attributed to him the authorship of one of the texts and suspected that he was of Slovene origin, although this was later disproven.

Brižinski rukopis br. 1.

Premda jugoslavisti većinom tvrde kako je to staroslavenski u prvoj slovenskoj inačici, ovo važi samo za rukopise br. II. i III. koji su doista različiti od srednjovjekih starohrvatskih na glagoljici. Naprotiv je prvi rukopis Freising - 1. jezično ipak malo drukčiji, jer napadno podsjeća na hrvatsku ekavsku čakavicu arhaičnog tipa, kao u srednjovjekomu Istarskom razvodu iz god. 1275., ili čak kao živa današnja u istočnoj Istri i na sjevernom Cresu. Stoga se tu možda radi i o srednjovjekom govoru karantanskih Hrvata. Zato tu niže dajemo svima na uvid službeni prijepis tog rukopisa br. 1, po vjerodostojnom izvorniku: Frederik Kortlandt, Freising manuscripts.

• 1101 GLAGOLITE PONAZ REDKA ZLOUEZA.
• 1102 Bose gozpodi miloztiuv'i. otze bose. tebe izpovuede.
• 1103 vuez moi greh. I'zuetemu creztu. I'zuetei marii. I'zue
• 1104 temu michaelu. Iuuizem crilatcem bosiem. I zuetemu pe
• 1105 tru. Iu'zem zelom bosiem. Iu'zem musenicom bosiem.
• 1106 Iu'zem vuernicom bosiem. Iu'zem. devua'm praudnim. Iu'z*e
• 1107 praudnim. Itebe bosirabe. choku'. biti. izpovueden. uzeh. moih
• 1108 greh. I'vueruiu'. dami. ie. nazem zuete. beusi. iti se. na on'
• 1109 zuet. pakise uztati. nazod\ni den. I'meti mi ie.'sivuot'
• 1110 pozem. I'me ti mi ie. otpuztic moih grechou. Bose
• 1111 miloztiuvi. primi moiv. izpovued. moih grechou. Ese
• 1112 iezem ztuoril zla. pot den pongese bih nazi zvuet.
• 1113 v'uuraken. ibih crisken. Ese pomngu. ili ne pomngu. Ili
• 1114 vu'olu. ili ne vu'olu. Ili vu'ede. ili ne vu'ede. Ili u'ne praud
• 1115 nei rote. ili u'lsi. Ili tatbe. ili zavuizti. ili v' uzmazi.
• 1116 Ili vzinistue. ili ese mizetomu. chotelo. emuse mibi. ne doz
• 1117 talo. choteti. Ili vpoglagolani. ili zpe'. ili nezp'e.' Ili ese
• 1118 iezem. ne zpazal. nedela. ni zu'eta vue'cera. ni mega
• 1119 pozta. I'. inoga. mnogoga. ese protiubogu. i'protiu me
• 1120 mu creztu. Ti' edin bose. vu'ez. caco mi iega potre
• 1121 ba vu'elica. Bose gozpodi miloztivi'. tebe ze mil
• 1122 tuoriv'. od. zih postenih greh. I'. odineh mnozeh.
• 1123 I. vu'ensih. i' minsih. Ese iezem ztvoril. teh ze.'tebe
• 1124 miltuoriv'. I'. zuetei marii. I'. v'zem zvetim'.*

• 1201 Idabim nazem zuete. tacoga grecha pocazen v'zel.
• 1202 a'cose ti mi zadenes. iacose tua' milozt. itebe liubo.
• 1203 Bose ti pride zenebeze. v'se zeda vmoku. za vui'z
• 1204 na'rod. Dabini zlodeiu ote'l. otmime vzem zlo
• 1205 deiem. Miloztivui bose. tebe poronso me telo. I'.
• 1206 mo' dusu'. I. moia zlovueza. I'me delo. I'mo' vuoliu.
• 1207 I'. mo vueru. i'moi sivuo't. Idabim uzlissal. nazodni
• 1208 den tuo' milozt vueliu. ztemi iese v'zovues tvo'i
• 1209 mi vzti. Pridete otza mega izvuolieni. pri
• 1210 mete vu'ecsne vu'ezelie. i' vu'ecsni sivuo't Esev
• 1211 iezt. ugotoulieno. iz uueka v' uuek. amen.

Brižinski rukopisi 2.- 3.

Za razliku od gornjega prvog rukopisa, ina dva su duža i nešto drugačiji na razini dialekta, pa se doista mogu opravdano smatrati prijelaznima izmedju staroslavenskoga spram kasnijega slovenskog jezika (ujedno takodjer spram naše sjevernohrvatske kajkavice). Stoga je prvi gornji rukopis najvjerojatnije pisao drugi (ranočakavski) pisac, negoli ostala dva donja koja su možda i od zajedničkog (prakajkavskog) pisara, jer su oba jezično dosta slična. Slijede prijepisi iz inih rukopisnih listića br. II. i II. (po istomu gornjem izvorniku iz originalnih rukopisa):

Brižin: rukopis 2.

• 2101 Ecc,e bi detd nas neze
• 2102 gresil tevuekigemube
• 2103 siti starosti neprigem
• 2104 lio'ki nikoligese pet
• 2105 sali neimugi nislzna
• 2106 telezeimoki nuu'vu,e
• 2107 kigemubesiti bone
• 2108 sezavuiztiubui ne
• 2109 priiazninu uvignan
• 2110 Odszlauuibosig,e Potom
• 2111 nanarodzlovuezki
• 2112 strazti Ipetzali boi
• 2113 do neimoki Ibzzre
• 2114 duzemirt. Ipagibra
• 2115 triia pomenem ze
• 2116 dai zino uuebosi na
• 2117 resemze botomu Oz

• 2118 stanem zich mirzcih
• 2119 del Esesunt dela soto
• 2120 nina Esetrebu tuorim
• 2121 bratra Oclevuetam Ese
• 2122 tatua Eseraszboi Esepulti
• 2123 ugongenige Eseroti Choi
• 2124 se Ih nepazem nuge pre
• 2125 stopam Esene nauuizt
• 2126 nizce teh del mirzene
• 2127 pred bosima ozima mo
• 2128 sete potomu zinzi uvi
• 2129 deti Izami razumeti
• 2130 esebese priuuæ zlou
• 2131 uezi Uliza tazie aco
• 2132 se imuigezim tere ne
• 2133 priiaznina uz nenauvi
• 2134 desse Abosiu uzliubise

• 2201 dabotomu nine ucircu
• 2202 vah ich clanam ze Imod
• 2203 lim ze im Izesti ich
• 2204 pigem I obeti nasse im
• 2205 nezem Ozcepasgenige
• 2206 telez nasich idus nasich
• 2207 T^igesemosem imui este
• 2208 buiti ecc,e tage dela
• 2209 nasnem delati iaseo
• 2210 ni delase Onibo las
• 2211 na natrovuechu seg
• 2212 na naboiachu bozza
• 2213 obuiachu naga ode
• 2214 achu malo mogoncka
• 2215 uime bosie bozzekacho
• 2216 mrzna zigreahu stran
• 2217 na bodcrovvi zuoge

• 2218 uvedechu Utim
• 2219 nizah iuzelezneh
• 2220 vvosich Uclepenih
• 2221 bozcekachu Iuime
• 2222 bosie te utessahu
• 2223 temi temitize deli
• 2224 bogu briplisaze taco
• 2225 zinzi inam ze mod
• 2226 liti tomuge vuirch
• 2227 nemo Otzu Goßpodi dos
• 2228 dani tamoge vzed
• 2229 li vzezarstuo suoge
• 2230 Eseiest u'gotouleno iz
• 2231 coni doconi izvvo
• 2232 lenico\com bosiem Igezm
• 2233 bratria bozuuani ib
• 2234 bgeni Egosenemosem

• 2301 nik*iseliza niucri
• 2302 ti nicacose' ubega
• 2303 ti nugestati pred
• 2304 stolom bosigem ze
• 2305 zopirnicom nasim
• 2306 zezlodgem starim
• 2307 igestze pred bosi
• 2308 ma osima vzaco
• 2309 mu zuoimi vzti
• 2310 izuoim glagolom
• 2311 izbovuedati Esege
• 2312 nasemßuete chisto
• 2313 stuoril libobodi do
• 2314 brolibolizi zlo
• 2315 Dactomudini zinzi
• 2316 muzlite ide neca
• 2317 moze vcloniti nu

• 2318 ge pred bosima osima
• 2319 stati izio prio imeti
• 2320 iusegezim bovvedal
• 2321 Nas gozbod ßueticruz
• 2322 isegest bali teleznassih
• 2323 izpasitel dusnassih ton
• 2324 bozzledine balouvani
• 2325 ge pozledge pozstavv
• 2326 iucazalge imseze nam
• 2327 dozstoi odgego zavue
• 2328 kati igemuzeoteti
• 2329 preise nassi zesztoco
• 2330 stradacho nebo ie te
• 2331 pechu metlami ipri
• 2332 nizse ogni petsachv
• 2333 imetsi tnachu ipolezv
• 2334 vuesachu iselezni cliusi

• 2401 ge raztrgachu atobac
• 2402 mui ninge nasu prau
• 2403 dnu vuerun ipraudnv
• 2404 izbovuediu toiemosim
• 2405 ztoriti eseoni to vue
• 2406 lico strastiu stuorise
• 2407 dapotomuzinzi bosi
• 2408 raba prizzuause tere
• 2409 im grechi vuasa poste
• 2410 te i'im izpovvedni bo
• 2411 dete grechov uuasih

Brižin: rukopis 3.

• 3101 Iazze zaglagolo
• 3102 zlodeiu. Iuzem iego
• 3103 delom. Iuzem iego
• 3104 lepocam. Tose uue
• 3105 ruiu ubog uze mo
• 3106 goki. Iu iega zin.
• 3107 Iu zuueti duh. Data
• 3108 tri imena. edin bog
• 3109 gozpod zuueti.
• 3110 ise zuori nebo. Iz
• 3111 emlo. Tose izco ie
• 3112 ga milozti. Isc~e
• 3113 mariae. Isc~e mic
• 3114 hahela. Isc~e pe
• 3115 tra. Iuseh bosih zil.
• 3116 Iuzeh bosih mose
• 3117 nic. Iuseh +b za

• 3118 connic. Iuseh zu&ih
• 3119 deuuiz. Iuzeh +b moki.
• 3120 Da mirasite napomoki
• 3121 biti. Kibogu moih gre
• 3122 chou. Dabim cisto iz
• 3123 pouued ztuoril. Iod
• 3124 puztic otboga priel.
• 3125 Bogu uze mogokemu.
• 3126 izpouuede uze moie
• 3127 greche. Isc~e marie.
• 3128 Uzeh nepraudnih del.
• 3129 inepraudnega pomisle,na.
• 3130 Ese iezem uuede ztuo
• 3131 ril. ili neuuede. nudmi
• 3132 ili lubmi zpe ili bd^e.
• 3133 Uzpitnih rotah. Vlisnih
• 3134 resih. vtatbinah. Uznicistv,e.

• 3201 Ulacomztue. Vlichogede,n.
• 3202 Vlichopiti. Uuzmaztue.
• 3203 Iuuzemlichodiani. Ese
• 3204 iesem ztuoril +ptiuuo
• 3205 bogu. odtogo dine
• 3206 ponese xp~en bih. dase
• 3207 dodiniz negodine. Togo
• 3208 uzego izpouueden bodo.
• 3209 Bogu. Isc~e marii. I sc~o
• 3210 laurenzu gozpodi.
• 3211 Iuzem zuetim. Itebe
• 3212 bosi rabe. Caiuze
• 3213 moih grechou. Iradze
• 3214 chocu caiati. elicose
• 3215 zimizla imam eche
• 3216 mebose postedisi. Daimi
• 3217 bose gozpodi. tuuoiu

• 3218 milozt. dabim nez
• 3219 ramen. ineztiden
• 3220 nazudinem dine.
• 3221 predtuima osima
• 3222 ztoial. igdase pri
• 3223 des zodit. Siuuim.
• 3224 Imrtuim. comusdo
• 3225 pozuem dele. Tebe
• 3226 bose miloztivui
• 3227 poruso uza moia
• 3228 zlouuez Imoia
• 3229 dela. Imoie pomis
• 3230 lenie. Imoie zridze.
• 3231 Imoie telo. Imoi
• 3232 suiuot. Imoiu dusu.
• 3233 Criste bosi zinu.
• 3234 ise iezi razil. nazi

• 3301 zuu& priti. gres
• 3302 nike isbauuiti. ot
• 3303 zlodeine oblazti.
• 3304 Uchranime otuzega
• 3305 zla. Izpazime
• 3306 vuzem blase.
• 3307 A M E N .
• 3308 amen

Literatura

• Janko Jež, Monumenta Frisingensia: la prima presentazione in Italia dei Monumenti letterari sloveni di Frisinga del X-XI secolo ...: con traduzione dei testi, cenni di storia del popolo sloveno e dati sugli Sloveni in Italia – Trieste: Mladika; Firenze: Vallecchi Editore, 1994 - ISBN 88-8252-024-2
• Josip Bratulić: Istarski razvod, studija i tekst. (izvornik: str. 221-287), Pula 1978.

Vanjske sveze

• Frederik Kortlandt: Freising manuscript
• Brižinski listići: elektonsko izdanje
• Freising: The three oldest Slavic manuscripts
• Dictionary of Istrian dialect
• Wikinfo o WikiCha
• Early Adriatic Gan-Veyãn (in English)

Poveznice

• Kajkavica
• Čakavski arhaizmi
• Karantanski Hrvati
• Ekavski Hrvati, 28%
• Čakavski dual-paukal
• Ranoslavenski arhaizmi
• Pračakavski Gan-Veyãn
• Sjevernočakavski ekavci
• Slovenski i starohrvatski

Reference

Adapted, enlarged and elaborated by GNU-license from WikiSlavia and Wikinfo (and partly from Slovenian Wikipedia).